Każdy jubileusz w życiu człowieka,
to moment wyjątkowy, wtedy odrywamy się od różnych spraw codziennych i
przyziemnych. Jesteśmy skłonni do refleksji, do odtwarzania i
przypominania minionych wydarzeń, swoich życiowych dokonań i przeżyć.
Dla parafian racławickich jubileusz 500 lat istnienia kościoła, to
niewątpliwie wielkie wydarzenie. To także ważne wydarzenie dla
środowiska lokalnego (gminy, regionu). Szanowni Państwo w tym artykule
pragnę w kilku zdaniach przybliżyć bogatą w wydarzenia historię kościoła
racławickiego (więcej informacji można uzyskać korzystając z mojej
publikacji o wsi i parafii Racławice). Kazimierz Tomczyk
Najstarsze, źródłowe potwierdzenie istnienia wsi i parafii Racławice pochodzi z 1325 r. W tym czasie istniały też sąsiednie parafie: Przeginia (1228 r.), Sąspów (1325 r.), Paczółtowice (1325 r.). Co się zaś tyczy parafii Jerzmanowice, to po raz pierwszy jest wymieniona w źródłach historycznych w 1335 r. Od XIV w. okręg parafialny obok Racławic obejmował wsie: Czubrowice, Szklary i Zawadę. W takim stanie dotrwał do II połowy XX w., kiedy od parafii odłączono wieś Zawadę, a w latach siedemdziesiątych Szklary. Źródła historyczne milczą na temat pierwotnego kościoła. Nie wiemy kto był jego fundatorem, ani też co się z nim stało. Prawdopodobnie z tego kościoła zachowały się trzy elementy jego wyposażenia: część tryptyku z 1473 r., ufundowanego przez dziedzica rycerskiej wsi Zawada Jana Żaka oraz dwie niewielkie rzeźby, datowane na początek XV w. Pierwsza przedstawia postać świętego biskupa, zaś druga wyobraża Matkę Boską z Dzieciątkiem.
Niestety nie posiadamy dokumentów mówiących o fundatorze obecnej świątyni, zbudowanej, jak podają dawne przekazy w 1511 r. (nie można wykluczyć, że te informacje mogą znajdować się w archiwum watykańskim). Kościół w Racławicach, p.w. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny należy do grupy późnogotyckich świątyń drewnianych, jest budowlą orientowaną. Od wschodu znajduje się trójboczne zamknięte prezbiterium, od strony zachodniej nawa, którą poprzedza nieco później dobudowana wieża. Przy prezbiterium, od północy znajduje się zakrystia, zaś od strony południowej kruchta, z połowy XIX w. Ważnym elementem wzbogacającym bryłę kościoła były tzw. „soboty”, które podczas remontu świątyni w II połowie XIX w. zlikwidowano. „Soboty” były przeznaczone przede wszystkim do ochrony podwalin kościoła, ale także służyły jako miejsce schronienia dla wiernych oczekujących na nabożeństwo.
Kościół posiada bogate wyposażenie wnętrza. Znajdują się w nim zabytkowe dzieła sztuki rzeźbiarskiej i malarskiej (tryptyki i poliptyki z XVI w. ). Interesującym dziełem datowanym na początek XVI w. jest grupa rzeźb tworząca Scenę Ukrzyżowania, umieszczona na belce tęczowej, a także płyta nagrobna rycerza herbu Rawicz z początku XVII w. Do siedemnastowiecznego wyposażenia świątyni należy również ambona i chór muzyczny. Do zabytkowych elementów należą wykonane z marmuru dębnickiego chrzcielnica, kropielnice oraz epitafium ks. Andrzeja Strzałkowskiego i owalna tablica inskrypcji. Polichromia wnętrza kościoła jest datowana na początek XVII w. Malowidła ścian w nawie przedstawiają sceny z życia i Męki Pańskiej, zaś w prezbiterium obrazy Maryjne. Kompozycja polichromii nawiązuje do średniowiecznej dekoracji, tworzącej tzw. „biblię ubogich”.
W kościele znajdują się cztery ołtarze. Główny ołtarz, poświęcony patronce kościoła, powstał w II połowie XVIII w. W ołtarzu znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z połowy XVII w., zaś na zasuwie obraz św. Jakuba. W przeszłości Obraz Matki Bożej słynął łaskami i był otoczony kultem i czcią miejscowej ludności, o czym świadczą złożone przez nich liczne dary i wota (podczas poszukiwań archiwalnych natrafiłem na dokument wzmiankujący o kilku cudownych uzdrowieniach przypisywanych Matce Boskiej Racławickiej). Trzy ołtarze boczne powstały w latach 1700-1703. Są to ołtarze: św. Andrzeja po stronie lewej i św. Piotra po prawej. Trzecim jest ołtarz Ukrzyżowania umieszczony przy ścianie północnej. Ołtarz został ufundowany dla Bractwa Ubogich Chrystusa, które powstało w parafii w 1609 r. Członkowie tego bractwa zajmowali się ubogimi chorymi, którzy przebywali w przytułku ubogich w istniejącym w tutejszej parafii jeszcze pod koniec XVIII w.
W obrębie kościoła znajdował się pierwotny cmentarz. Zmarłych grzebano wewnątrz kościoła (do 1751r. ) i na zewnątrz. Cmentarz przykościelny pełnił swą funkcję do 1841 r., tj. do czasów wybudowania obecnego cmentarza. Przy kościele znajduje się metalowa dzwonnica wykonana w 1966 r., na której są zawieszone trzy dzwony, z których jeden pochodzi z 1632 r., drugi z 1872 r., zaś o pochodzeniu trzeciego dzwonu nie posiadamy informacji.
Wspominając o dzwonach należy odnotować fakty związane z wydarzeniami, jakie miały miejsce podczas I i II wojny światowej. W październiku 1916 r. parafianie racławiccy ukryli dzwony zagrożone rekwizycją. Pomimo represji ze strony żandarmerii austriackiej (parafianie byli bici i głodzeni) nie zdradzili miejsca ukrycia dzwonów. Podobne akcje ukrycia dzwonów miały też miejsce m.in. w parafii Przeginia i Jerzmanowice. Z kolei podczas II wojny światowej, obawiając się rekwizycji, ukryto najstarszy dzwon pochodzący z 1632 r. W 2005 r. staraniem parafian zostały odnowione trzy dzwony.
W swej historii kościół był kilkakrotnie remontowany. Źródła historyczne z XIX w. wspominają o remoncie w latach 1811 – 1813, 1830 r., oraz w latach 1867-1872. (W 1808 r. kościół był w takim stanie, że przeciekające deszcze powodowały psucie się ołtarzy). Kolejne gruntowne remonty świątyni miały miejsce na początku lat 60-tych i 90-tych ubiegłego wieku. Od II połowy XX w. kilka razy odnowiono również zabytkowe wyposażenie świątyni. Gruntowne remonty świątyni i jej wyposażenia przeprowadzono także w ostatnich latach.
Dziękujemy za udostępnienie zdjęć do artykułu Panu Andrzejowi Hrabia.