OD AUTORA:
Niniejsza książka poświęcona jest dziejom starej średniowiecznej wsi Racławice. Wieś ta jest często mylona ze słynnymi Racławicami koło Miechowa, gdzie w roku 1794 Tadeusz Kościuszko stoczył zwycięską bitwę z oddziałami rosyjskimi. Dlatego w celu odróżnienia używa się niekiedy określenia Racławice Olkuskie.
Jak każda wieś, tak i Racławice mają swoje złożone dzieje, które wydawały się na tyle interesujące, aby zająć się ich dokładnym zbadaniem. Tym bardziej, iż do tej pory nie ukazała się żadna publikacja, która byłaby poświęcona historii tejże wsi.
Przekazując tę książkę w ręce Czytelników, odczuwam szczególną radość, że dane mi było sprostać wyzwaniu, jakie sobie postawiłem jeszcze podczas studiów, aby przedstawić i wydać w formie książkowej dzieje tej naszej „małej ojczyzny” z której pochodzimy, gdzie żyli i pracowali nasi przodkowie.
Historia ma różne oblicza. Ta podręcznikową opowiada o królach, wojnach i wydarzeniach politycznych. Obok niej, niejako równolegle istnieje historia lokalna, na którą składają się losy zwykłych ludzi, ich trud codzienny i zmagania z losem. Ją właśnie postanowiłem przedstawić w mojej publikacji, aby ukazać czytelnikowi przeszłość, w której obok nieznanych nam wydarzeń i osób, pojawiają się być może bliscy nam ludzie, noszący nazwiska nasze lub naszych krewnych.
Przy opracowaniu tekstu przyjąłem podział materiału na 4 rozdziały. W pierwszym omówiłem dzieje Racławic w okresie przedrozbiorowym. Wyjaśniłem pochodzenie nazwy wsi, przedstawiłem strukturę zawodową i społeczną ówczesnej ludności, jej obciążenia i powinności feudalne, sprawy gospodarcze oraz problemy szkolnictwa parafialnego.
Drugi rozdział obejmujący okres rozbiorów zawiera zagadnienia gospodarczo-społeczne, oświatowe, a także rejestr wydarzeń społeczno-wojskowych z okresu powstań narodowych i I wojny światowej, dotyczący obszaru wsi i terenów przyległych.
W trzecim, poświęconym dziejom wsi w latach 1918- 1945, omówiłem ówczesną sytuację materialną ludności, sprawy szkolnictwa, przedstawiłem zaangażowanie mieszkańców Racławic w działalność konspiracyjną oraz trudności wynikające z okupacji hitlerowskiej.
W rozdziale czwartym obejmującym lata 1945-1999, przedstawiłem w zarysie zagadnienia społeczno-gospodarcze, kulturalno-oświatowe oraz dotyczące zaopatrzenia wsi i ochrony zdrowia. Ponadto każdy z rozdziałów zawiera dane statystyczno-demograficzne, a także bogate dzieje kościoła i parafii.
Końcową część pracy stanowią aneksy. W ich skład wchodzą: opis procesu sądowego z 1672 roku w sprawie o pobicie Urbana Sczygła z Racławic przez Stanisława Małodobrego z Paczółtowic; umowa z roku 1758 o darowiźnie gruntu gromadzkiego na wystawienie przytułku ubogich (szpitala); spis mieszkańców Racławic z 1789 roku poddanych starostwu rabsztyńskiemu; Poczet księży, pracujących w parafii w latach 1325-2000; umowa z roku 1696, na mocy której Sałkowie z Racławic, przekazali swój ogród miejscowemu kościołowi; opis kościoła parafialnego w Racławicach z 1839 roku; wykaz parafian, którzy w 1916 roku brali udział w akcji ukrycia dzwonów zagrożonych konfiskatą; spis mieszkańców Racławic, uczestników II wojny światowej; wykaz osób z Racławic, które należały do Armii Krajowej; spis radnych; wykaz mieszkańców, którzy wchodzili w skład Społecznych Komitetów: Wodociągowego, Gazyfikacyjnego, Telefonicznego; spis mieszkańców Racławic, którzy ukończyli studia wyższe oraz osób studiujących obecnie (1999); najważniejsze osiągnięcia sportowe uczniów Szkoły Podstawowej z Racławic; wykaz nauczycieli pracujących w przeszłości i obecnie w Racławicach; wiadomości o osobach duchownych, pochodzących z naszej parafii; opis przydrożnych kaplic i krzyży; opis ikonograficzny kilku zabytkowych dzieł malarskich z kościoła parafialnego w Racławicach.
Jak już wspomniałem, książka ta przedstawia przede wszystkim historię Racławic, i dlatego informacje, dotyczące pozostałych miejscowości, wchodzących w skład parafii, celowo ograniczyłem do niezbędnych. Jeśli książka zyska uznanie i wzbudzi w czytelniku zainteresowanie historią lokalną, to nie wykluczam przygotowania monografii którejś z okolicznych miejscowości.
Pisząc tę pracę korzystałem m.in. z monografii J. Louisa, poświęconej sąsiedniej wsi Paczółtowice. Sięgnąłem do cennego wydawnictwa, jakim jest wydany w roku 1888 „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich” pod red. B. Chlebowskiego i W. Walewskiego.
Działalność szkoły parafialnej w Racławicach w okresie przedrozbiorowym omówiłem na podstawie opracowania Stanisława Kota „Przyczynki do dziejów wychowania w Polsce”. Przy badaniach nad dziejami kościoła i parafii, wielce pomocnym okazał się „Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Olkuskiem” ks. Jana Wiśniewskiego, a także „Katalog zabytków sztuki w Polsce” pod red. J. Szabłowskiego. Cennych informacji o stosunkach feudalnych, panujących na terenie Racławic, dostarczyło opracowanie E. Trzyny pt. „Położenie ludności wiejskiej w królewszczyznach województwa krakowskiego w XVII wieku” oraz „Studia z dziejów wsi małopolskiej z połowy XVIII wieku” pod red. C. Bobińskiej. Wiele wiadomości dostarczyły również „Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego” pod red. F. Kiryka i R. Kołodziejczyka.
Spośród źródeł drukowanych do opracowania niniejszej publikacji wykorzystałem „Monumenta Polonia Vaticana” J. Ptaśnika; „Rejestr poborowy z województwa krakowskiego z roku 1680″ pod red. S. Inglota; „Inwentarz dóbr ziemskich województwa krakowskiego z 1576-1700 roku”. Jednak najbardziej przydatne okazały się „Materiały do Słownika Historyczno Geograficznego województwa krakowskiego w dobie Sejmu Czteroletniego (1788-1792)” pod red. A. Semkowicza, „Lustracja województwa krakowskiego z roku 1789″ wydana przez A. Falniowską-Gradowską i R. Rychlikową, oraz „Księgi Referendarii Koronnej” z 2 połowy XVIII wieku.
W badaniach nad historią wsi w dużej mierze korzystałem ze źródeł rękopiśmiennych, które po wielu wysiłkach udało się uzyskać m.in. z Archiwum Parafialnego w Racławicach, z Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie, Archiwum Państwowego w Kielcach i w Krakowie, a także z pracowni Słownika Historyczno-Geograficznego województwa krakowskiego w średniowieczu, która znajduje się w oddziale Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.
Wielce pomocne w badaniach nad dziejami Racławic okazały się liczne wspomnienia, relacje ustne oraz dokumenty, udostępnione przez mieszkańców wsi i okolic. Tym ludziom składam serdeczne podziękowania. Szczególnie zobowiązany jestem względem pana Józefa Domagały z Mysłowic oraz pana Konstantego Klocka z Krzeszowic, za osobistą pomoc w uzyskaniu wielu cennych wiadomości, bez których opis historii tej miejscowości byłby o wiele uboższy. Serdeczne podziękowania składam ks. prof. Józefowi Pyrko wi za cenne informacje i pomoc przy tłumaczeniu tekstów łacińskich. Dziękuję również ks. kanonikowi Andrzejowi Wąchale, proboszczowi parafii Racławice, za życzliwe udostępnienie zasobów archiwalnych.
Wyrazy wdzięczności należą się również pracownikom naukowym Akademii Pedagogicznej w Krakowie – prof. dr hab. Henrykowi Żalińskiemu, za udzielenie mi wielu życzliwych, merytorycznych wskazówek podczas pisania tej książki oraz dr Andrzejowi Jureczce za przejrzenie maszynopisu i sugestie dotyczące okresu przedrozbiorowego. Za okazaną pomoc dziękuję też ks. dr Jackowi Urbanowi z Papieskiej Akademii Teologicznej, mgr Teresie Małkowskiej – Holcerowej oraz dr inż. Henrykowi Stabli – prezesowi Nadwiślańskiej Spółki Węglowej S.A. w Tychach.
Żywię nadzieję, że trud włożony w opracowanie tej monografii pogłębi wśród mieszkańców wsi świadomość historyczną i poczucie przywiązania do tej pięknej ziemi racławickiej. Myślę, że i Ty Czytelniku po zapoznaniu się z treścią tej książki będziesz dumny z tradycji historycznej, jaką posiada Twoja miejscowość.
Autor.
Racławice, marzec 2000 r.